Tháng 11/2021, tỉnh Tuyên Quang sẽ tổ chức kỷ niệm 190 năm thành lập tỉnh và 30 năm tái lập tỉnh Tuyên Quang. Đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt đối với mỗi người dân Tuyên Quang. Vậy tỉnh Tuyên Quang được thành lập như thế nào?
Một góc thành phố Tuyên Quang. Nguồn ảnh: baotuyenquang.com.vn
Vào thời Trần, địa danh Tuyên Quang lần đầu tiên xuất hiện trong Thư tịch cổ với tên gọi: Lộ Tuyên Quang. Năm 1397 (năm Quang Thái thứ 10), Hồ Quý Ly đổi tên lộ Tuyên Quang thành trấn Tuyên Quang. Đến năm 1466 (năm Quang Thuận thứ 7), vua Lê Thánh Tông chia đất nước thành 12 đạo thừa tuyên, trong đó có thừa tuyên Tuyên Quang. Tháng 10 âm lịch năm Tân Mão, tức tháng 11 năm 1831, vua Minh Mệnh tiến hành cải cách bộ máy hành chính toàn quốc, chia định địa hạt từ Quảng Trị trở ra thành 18 tỉnh, trong đó có tỉnh Tuyên Quang. Như vậy, năm 1831, lần đầu tiên trong lịch sử, xuất hiện tỉnh Tuyên Quang trong hệ thống hành chính của nhà nước phong kiến Việt Nam. Năm 2011, tại Hội thảo khoa học xác định thời điểm thành lập tỉnh Tuyên Quang do Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Tuyên Quang phối hợp với Viện Sử học Việt Nam tổ chức đã xác định ngày 04/11/1831 là thời điểm thành lập tỉnh Tuyên Quang. Hội đồng Nhân dân tỉnh Tuyên Quang khóa XVII, nhiệm kỳ 2011- 2016 đã ra Nghị quyết công nhận ngày thành lập tỉnh Tuyên Quang là ngày 04/11/1831.
Tỉnh Tuyên Quang khi được chia định địa giới có 01 phủ, 01 huyện và 05 châu, gồm: phủ Yên Bình, huyện Hàm Yên, các châu Vị Xuyên, Đại Man, Lục Yên, Bảo Lạc và Thu Vật. Toàn bộ vùng đất của tỉnh Tuyên Quang lúc bấy giờ chính là các huyện Yên sơn, Chiêm Hóa, Hàm Yên, Na Hang, Lâm Bình, thành phố Tuyên Quang; huyện Yên Bình, Lục Yên của tỉnh Yên Bái; huyện Bảo lạc, Bảo Lâm của tỉnh Cao Bằng và toàn bộ tỉnh Hà Giang ngày nay.
Trải qua các thời kỳ lịch sử, các đơn vị hành chính của tỉnh Tuyên Quang có nhiều thay đổi: phủ Đoan Hùng tách khỏi tỉnh Sơn Tây để nhập vào tỉnh Tuyên Quang; châu Lục Yên tách khỏi tỉnh Tuyên Quang để nhập vào tỉnh Lào Cai; huyện Vĩnh Tuy và Vị Xuyên tách khỏi Tuyên Quang để thành lập tỉnh Hà Giang; huyện Yên Bình tách khỏi Tuyên Quang nhập vào tỉnh Yên Bái; huyện Bảo lạc, Bảo Lâm tách khỏi Tuyên Quang nhập vào tỉnh Cao Bằng. Năm 1976, tỉnh Tuyên Quang và Hà Giang sáp nhập thành tỉnh Hà Tuyên và đến năm 1991 lại được tách ra, tái lập hai tỉnh mới: Tuyên Quang và Hà Giang. Kể từ đó tới nay, địa giới hành chính tỉnh Tuyên Quang không thay đổi so với ngày nay.
Lễ kỷ niệm 190 năm thành lập tỉnh và 30 năm tái lập tỉnh Tuyên Quang sẽ được diễn ra vào ngày 04/11/2021. Đây là một sự kiện lịch sử đặc biệt quan trọng nhằm ôn lại truyền thống vẻ vang của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ, xây dựng quê hương; đồng thời khơi dậy lòng tự hào dân tộc, khẳng định ý chí và nghị lực quyết tâm phát huy truyền thống quê hương cách mạng, phấn đấu thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XVII Đảng bộ tỉnh đã đề ra. Là một trong những hoạt động kỷ niệm sự kiện đặc biệt này, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy đã tổ chức cuộc thi trực tuyến trên mạng internet “Tìm hiểu tỉnh Tuyên Quang - 190 năm hình thành và phát triển”, thu hút 318.174 lượt người tham gia. Cuộc thi sẽ được tổng kết vào ngày 26/10/2021.
Là người Tuyên Quang, chắc chắn bạn sẽ tự hào khi đọc những dòng chữ viết về Tuyên Quang trong Thư tịch cổ: “Đây là xứ sơn kỳ thủy tú, vạn vật tốt tươi, mặt người tươi đẹp, ruộng nhiều lúa chín, đất nở đầy hoa, chim kêu vượn hót, thuốc quý tiềm tàng, sơn hào vô tận, không thứ gì là không có nhờ khí hạo nhiên…, xem như nơi đây có nguồn thiêng hội tụ, vui nước an dân, hợp đức thánh nhân…”; và bạn sẽ thêm yêu quê hương, đồng thời thấy rõ hơn trách nhiệm của mình trong việc xây dựng Tuyên Quang ngày càng giàu đẹp./.
Nguyễn Nhung
* Bài viết có sử dụng tư liệu từ cuốn Kỷ yếu Hội thảo khoa học xác định thời điểm thành lập tỉnh Tuyên Quang tháng 4/2011