Sau thành công vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đã được khai sinh cùng với bản Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp soạn thảo và công bố trước toàn thể Nhân dân. Chính quyền Nhà nước chưa qua bầu cử toàn dân, mới chỉ có một bộ máy hành chính nhà nước mang tính chất lâm thời. Đó là lý do khiến việc tổ chức Tổng tuyển cử đầu tiên ở Việt Nam với việc xây dựng một nhà nước hợp hiến để đại diện cho Nhân dân giải quyết các vấn đề cấp bách của dân tộc được đặt ra cấp thiết.
Bác Hồ bỏ phiếu bầu cử tại Hà Nội năm 1960. Ảnh: Tư liệu
Trong muôn vàn khó khăn, nhưng vì quyền lợi tối cao của dân tộc, quyết tâm bảo vệ nền độc lập, tự do vừa giành được, củng cố chính quyền cách mạng non trẻ, tiếp tục đoàn kết mọi lực lượng yêu nước, với sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 03/9/1945, chỉ một ngày sau khi Nhà nước cách mạng ra đời, Chính phủ lâm thời đã tổ chức phiên họp đầu tiên. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra sáu nhiệm vụ cấp bách, trong đó Người đề nghị Chính phủ: “Tổ chức càng sớm càng hay cuộc Tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái mười tám tuổi đều có quyền ứng cử và bầu cử, không phân biệt giàu, nghèo, tôn giáo, dòng giống…” [1].
Ngày 08/9/1945, Chủ tịch Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ban hành Sắc lệnh số 14-SL quy định mở cuộc Tổng tuyển cử để bầu Quốc hội và ghi rõ: chiểu theo Nghị quyết của Quốc dân Đại hội ngày 16, 17/8/1945 tại khu giải phóng, ấn định rằng nước Việt Nam sẽ theo chính thể dân chủ cộng hòa và Chính phủ nhân dân toàn quốc sẽ do một Quốc dân đại hội bầu theo lối phổ thông đầu phiếu cử lên. Tiếp theo đó, Sắc lệnh số 39-SL ngày 26/9/1945 về thành lập Ủy ban dự thảo thể lệ cuộc Tổng tuyển cử; Sắc lệnh số 51-SL ngày 17/10/1945 quy định thể lệ cuộc Tổng tuyển cử phải thực hiện theo lối phổ thông đầu phiếu, bầu cử trực tiếp và bỏ phiếu kín; Sắc lệnh số 71-SL ngày 02/12/1945 bổ khuyết Điều 11 chương V của Sắc lệnh số 51-SL nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người ứng cử đã được ban hành.
Công tác chuẩn bị cho Tổng tuyển cử diễn ra rất khẩn trương trong điều kiện thù trong, giặc ngoài; trong bối cảnh nền kinh tế, xã hội hết sức khó khăn, Việt Nam đang phải đối mặt với giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Để tổ chức Tổng tuyển cử, các ban bầu cử đã được thành lập tới tận làng xã do Ủy ban nhân dân các cấp trực tiếp đảm nhiệm. Nhiều người có tài, có đức xung phong ra ứng cử hoặc được quần chúng giới thiệu ra ứng cử. Danh sách cử tri và ứng cử viên được hoàn thành và niêm yết công khai. Quần chúng sôi nổi trao đổi, tranh luận, chất vấn nhằm lựa chọn được những người xứng đáng nhất làm đại diện cho mình.
Ngày 05/01/1946, một ngày trước khi diễn ra cuộc Tổng tuyển cử, hàng nghìn người Hà Nội đón mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và các vị được giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội khóa I. Trước hơn hai vạn đồng bào Thủ đô Hà Nội đang mít tinh ủng hộ cuộc bầu cử, trong Lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố: “Ngày mai, là một ngày vui sướng của đồng bào ta, vì ngày mai là ngày Tổng tuyển cử, vì ngày mai là một ngày đầu tiên trong lịch sử Việt Nam mà Nhân dân ta bắt đầu hưởng dụng quyền dân chủ của mình” [2].
Đáp lại lời kêu gọi thiêng liêng, bằng ý chí sắt đá của một dân tộc quyết tâm bảo vệ nền độc lập, tự do vừa giành được, toàn thể nhân dân Việt Nam từ miền xuôi đến miền ngược, từ miền Bắc đến miền Nam, từ nông thôn đến thành thị, không phân biệt gái trai, già trẻ đã dành trọn ngày lịch sử – ngày 06/01/1946: Toàn dân đi bỏ phiếu bầu cử Quốc hội.
hàng nghìn người Hà Nội đón mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và các vị được giới thiệu ứng cử đại biểu Quốc hội khóa I.
Cuộc Tổng tuyển cử được tiến hành sôi nổi trên khắp cả nước dù trong bối cảnh các tỉnh phía Bắc phải đối phó với âm mưu phá hoại hết sức tinh vi và trắng trợn của kẻ thù, trong khi ở các tỉnh phía Nam, nhất là ở Nam Bộ, cuộc bầu cử diễn ra dưới bom đạn rất ác liệt của giặc Pháp. Ở Hà Nội đã có 91,95% cử tri của 74 khu nội thành và 118 làng ngoại thành đi bỏ phiếu trong không khí tràn đầy phấn khởi của ngày hội dân chủ.
Cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên đã bầu được 333 đại biểu, trong thành phần của Quốc hội có đại biểu đại diện cho cả ba miền Bắc – Trung – Nam, các giới, từ những nhà cách mạng lão thành, thương gia, nhân sĩ trí thức và các nhà hoạt động văn hóa, đến đại biểu các thành phần tôn giáo, những người không đảng phái và các đảng phái chính trị.
Cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên của Việt Nam năm 1946 được tiến hành theo nguyên tắc dân chủ, tiến bộ nhất, đó là: phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín đã hoàn toàn thắng lợi. Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Thắng lợi đó là một mốc son đánh dấu bước phát triển nhảy vọt đầu tiên về thể chế dân chủ của nước Việt Nam.Ngày 06/01/1946 đã đánh dấu một sự kiện quan trọng trong lịch sử nước ta – khi lần đầu tiên người dân Việt Nam thông qua lá phiếu của mình được quyền trực tiếp lựa chọn, bầu những người có tài, có đức vào Quốc hội để gánh vác công việc nước nhà. Qua 77 năm phát triển, 14 khóa Quốc hội được xây dựng bởi các lá phiếu của người dân đã khẳng định mục tiêu xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân mà toàn Đảng, toàn dân ta đang nỗ lực thực hiện [3].
1. Hồ Chí Minh. Toàntập. Tập 4. H. NXB Chínhtrị quốcgia, 2011, tr. 7.
2. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 4. H. NXB Chính trị quốc gia, 2011, tr. 136.
3. PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Hà, Tổng tuyển cử năm 1946 – dấu mốc sự hình thành, phát triển của thể chế dân chủViệt Nam, Báo điện tử Quản lý nhà nước, Học viện Hành chính Quốc gia, 2021
Đỗ Hồng Thanh