Ảnh minh họa: Tất Thắng
Năm 1941, tình hình thế giới và trong nước có những chuyển biến mới. Cuộc chiến thế giới lần thứ hai ngày càng quyết liệt. Phong trào đấu tranh đòi độc lập dân tộc ở các nước thuộc địa mở rộng và dâng cao. Ở trong nước, Nhật, Pháp ra sức đàn áp, vơ vét làm cho Nhân dân ta, kể cả tư sản, địa chủ, trí thức cũng phẫn uất. Ngày 28/01/1941, sau 30 năm bôn ba hoạt động ở nước ngoài, Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước. Tháng 5/1941, Người triệu tập Hội nghị Trung ương lần thứ VIII (khóa I) của Đảng ở Khuổi Nậm, Pác Bó, Cao Bằng, quyết định sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược của Đảng - khẳng định giải phóng dân tộc là nhiệm vụ hàng đầu của cách mạng Việt Nam.
Hội nghị khẳng định: Trong lúc này, nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi lại được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, của giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được. Để hoàn thành nhiệm vụ giải phóng dân tộc, Mặt trận không thể gọi như trước mà phải dùng tên khác phù hợp hơn với nhiệm vụ cách mạng giai đoạn hiện tại. Bởi vậy, theo đề nghị của đồng chí Nguyễn Ái Quốc, Hội nghị quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam Độc lập Đồng minh, gọi tắt là Mặt trận Việt Minh nhằm tập hợp và đoàn kết rộng rãi các giai cấp, các dân tộc, tôn giáo, các giới… vào thực hiện thắng lợi nhiệm vụ cách mạng. Ngày 19/5/1941, Mặt trận Việt Minh ra đời thay cho Mặt trận Dân tộc thống nhất phản đế Đông Dương và đặt ra nhiệm vụ giúp đỡ các dân tộc Lào và Campuchia thành lập mặt trận dân tộc của nước mình. Mặt trận Việt Minh được tổ chức theo hệ thống từ Trung ương đến cơ sở liên hiệp hết thảy các từng lớp Nhân dân không phân biệt tôn giáo, đảng phái, xu hướng chính trị nào, giai cấp nào, đoàn kết chiến đấu để đánh đuổi Pháp - Nhật giành quyền độc lập [1].
Đại đoàn kết dân tộc được hình thành trong tư tưởng Hồ Chí Minh từ rất sớm. Ngay trong những năm bôn ba hải ngoại tìm đường cứu dân cứu nước, tư tưởng đoàn kết đã thể hiện rõ bên cạnh lòng yêu nước của Người. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, muốn có lực lượng phải thực hành đoàn kết vì đoàn kết là lực lượng. Trong tư tưởng đó, đoàn kết là vấn đề chiến lược, có ý nghĩa sống còn lâu dài, quyết định thành bại của cách mạng. Với Người đoàn kết dân tộc sẽ tạo ra sức mạnh to lớn, vượt qua mọi khó khăn để đi đến thắng lợi. Người kêu gọi con Lạc cháu Hồng cùng nhau đoàn kết đặt quyền lợi dân tộc cao hơn hết, quyết đánh đổ đế quốc và Việt gian, cứu giống nòi ra khỏi nước sôi, lửa bỏng. Việc cứu quốc là việc chung, ai là người Việt Nam đều phải kề vai gánh vác một phần trách nhiệm.
Tháng 10/1941, Việt Minh công bố Tuyên ngôn, Chương trình và Điều lệ, thể hiện chủ trương cứu nước của Đảng: Làm cho nước Việt Nam hoàn toàn độc lập. Chương trình của Việt Minh được tóm tắt thành Mười chính sách của Việt Minh và phổ biến trong Nhân dân. Đây là lần đầu tiên một Mặt trận Dân tộc Thống nhất trình bày công khai đường lối, chính sách, phương pháp tiến hành và tổ chức lực lượng đấu tranh để thực hiện mục đích cứu nước của mình.
Mặt trận Việt Minh và các hình thức mặt trận sau đó (Mặt trận Liên Việt, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), luôn lấy liên minh công - nông - trí thức làm nền tảng, do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Ở mỗi thời kỳ, tên gọi các hình thức mặt trận có thể khác nhau, song đều là mặt trận dân tộc thống nhất với sứ mệnh tập hợp, đoàn kết các tầng lớp Nhân dân, các dân tộc, tôn giáo, phát huy lòng yêu nước, nhiệt tình cách mạng, ý chí đấu tranh, sự hy sinh và cống hiến của mỗi người, góp phần tạo nên những thắng lợi vĩ đại trong sự nghiệp cách mạng của Nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Chương trình Việt Minh đáp ứng nguyện vọng bức thiết của các tầng lớp Nhân dân ta là giành độc lập, tự do vì một là ích quốc, hai là lợi dân. Do những chính sách đề ra đáp ứng đúng yêu cầu, nguyện vọng của các tầng lớp Nhân dân nên được Nhân dân đồng tình, hưởng ứng, đi theo. Nhờ đó, Việt Minh phát triển nhanh chóng mặc dù bị kẻ địch khủng bố gắt gao.
Trước sự chuyển biến mau lẹ của tình hình thế giới và trong nước, tháng 2/1943, Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng nhận thấy cần có các biện pháp thúc đẩy nhanh hơn nữa để sớm đưa cách mạng nước ta đi tới cao trào. Hội nghị nhấn mạnh nhiệm vụ chuẩn bị Tổng khởi nghĩa và tiến hành mọi mặt công tác chuẩn bị tiến tới việc Tổng khởi nghĩa.
Từ ngày 25 đến ngày 28/2/1943, Ban Thường vụ Trung ương họp tại làng Võng La, huyện Đông Anh, tỉnh Phúc Yên để quyết định những vấn đề cấp bách. Hội nghị thông qua Đề cương văn hóa Việt Nam, để tập hợp các văn nghệ sĩ và trí thức vào Hội văn hóa cứu quốc - một thành viên của Mặt trận Việt Minh. Đêm ngày 9/3/1945, Nhật lật đổ Pháp để độc chiếm Đông Dương. Ban Thường vụ Trung ương ra Chỉ thị: Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta. Trên cơ sở lực lượng vũ trang Nhân dân đang hình thành, ngày 22/12/1944, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân.
Chiến tranh du kích ngày càng được mở rộng với những cuộc phục kích, tập kích nhằm vào quân Nhật, kết hợp với những cuộc khởi nghĩa lập các chiến khu ở nông thôn, miền núi, tạo điều kiện thống nhất các lực lượng vũ trang cách mạng thành Việt Nam giải phóng quân và thành lập khu giải phóng, ngày 4/6/1945, gồm phần lớn 6 tỉnh: Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang [2].
Thời cuộc chuyển biến mau chóng, Ủy ban khởi nghĩa được thành lập lúc 11 giờ đêm, 13/8/1945, trước giờ Nhật đầu hàng Đồng Minh, hội nghị toàn quốc của Đảng họp trong các ngày 13 đến 15/8/1945. Tiếp sau đó Tổng bộ Việt Minh triệu tập Đại hội quốc dân họp ở Tân Trào trong hai ngày 16 và 17/8; thông qua Lệnh Tổng khởi nghĩa và 10 chính sách lớn của Việt Minh. Ngày 19/8/1945, Tổng khởi nghĩa Tháng Tám thành công, nước Việt Nam mới ra đời .
Sự ra đời của Mặt trận Việt Minh đã đoàn kết toàn Dân tộc Việt Nam, tạo sức mạnh trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc đánh đuổi phát xít Nhật - đế quốc Pháp. Từ ngày ra đời đến nay, tên gọi các hình thức mặt trận có thể khác nhau, song đều là mặt trận dân tộc thống nhất với sứ mệnh tập hợp, đoàn kết các tầng lớp Nhân dân, các dân tộc, tôn giáo, phát huy lòng yêu nước, nhiệt tình cách mạng, ý chí đấu tranh, sự hy sinh và cống hiến của mỗi người, góp phần tạo nên những thắng lợi vĩ đại trong sự nghiệp cách mạng của Nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Đỗ Hồng Thanh
1. Thương Huyền, Mặt trận Việt Minh - biểu tượng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, Báo Điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, 19/5/2021.
2. Nguyễn Túc, Kỷ niệm 80 năm Ngày Thành lập Mặt trận Việt Minh (19/5/1941 - 19/5/2021): Mặt trận Việt Minh với Cách mạng Tháng Tám, Đại đoàn kết, Cơ quan Trung ương của Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam, 18/5/2021.