Bối cảnh của sự kiện diễn ra vào cuối năm 1967, khi cuộc Chiến tranh Việt Nam bước vào năm thứ ba dưới chiến lược Chiến tranh cục bộ của Mỹ. Ở miền Nam xuất hiện dấu hiệu cho một kết quả không lường trước so với những kỳ vọng ban đầu của giới lãnh đạo quân sự và chính trị Mỹ. Mỹ lo sợ một Chiến thắng Điện Biên Phủ với nước Mỹ lại tái diễn, như người Pháp đã từng thất bại tại Việt Nam năm 1954. Sự thất bại của Pháp tại Điện Biên Phủ như một biểu tượng thất bại của phương Tây tại Việt Nam. Mà Điện Biên Phủ và Khe Sanh đều có vị trí nguy hiểm chỉ có thể tiếp tế bằng máy bay, cuộc chiến sẽ thất bại nếu Khe Sanh bị thất thủ. Tổng thống Johnson yêu cầu không để mất Khe Sanh, nhưng thực tế lần này hướng tấn công chính của Đảng ta lại nhằm vào hàng trăm thành phố, thị xã, thị trấn và căn cứ Mỹ chiếm đóng khác. Sự kiện này mở ra một giai đoạn mới trong cuộc chiến, với cuộc Tổng tiến công và nổi dậy trên toàn miền Nam, đánh dấu một thời điểm quan trọng và đầy biến động trong cuộc chiến tranh tại Việt Nam[1].

Trên cơ sở phân tích toàn bộ tình hình trong nước và trên thế giới, Trung ương Đảng hạ quyết tâm chuyển cuộc chiến tranh cách mạng của Nhân dân ta ở miền Nam sang một thời kỳ mới, thời kỳ tiến công và nổi dậy giành thắng lợi quyết định. Để thực hiện quyết tâm chiến lược đó, nhiệm vụ trọng đại và cấp bách của ta trong thời kỳ mới là: Động viên những nỗ lực lớn nhất của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ở cả hai miền, đưa cuộc chiến tranh cách mạng của ta lên bước phát triển cao nhất, dùng phương pháp tổng công kích và tổng khởi nghĩa để giành thắng lợi quyết định. Đêm 20/1/1968, các đơn vị chủ lực của ta tiến công nghi binh chiến lược vào tập đoàn cứ điểm Khe Sanh, uy hiếp tuyến phòng thủ Đường 9 của địch để chuẩn bị cho Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Chiến dịch nghi binh này đã thành công khi thu hút sự chú ý của giới cầm quyền tại chính quốc Hoa Kỳ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Mỹ - Ngụy dồn tâm trí và lực lượng để chống lại cuộc tấn công nghi binh của quân ta tại Đường 9 - Khe Sanh. Đêm 29, rạng ngày 30/1/1968, quân dân các tỉnh đồng bằng ven biển miền Trung và Tây Nguyên tiến công vào các thành phố, thị xã, thị trấn, căn cứ quân sự, kho tàng, sân bay, sở chỉ huy của địch.

Đêm 30 rạng ngày 31 tháng 01 năm 1968, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy đồng loạt nổ khắp miền Nam, quân giải phóng đã tấn công vào tất cả các căn cứ quan trọng của Mỹ, vào các thành phố và đô thị ở miền Nam Việt Nam. Ngay từ đầu, bộ binh, đặc công, pháo binh, biệt động ta đã đánh mạnh, đánh trúng các mục tiêu trọng yếu của địch ở Sài Gòn, Huế, Quảng Trị, Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Phan Thiết, Phan Rang, Đà Lạt, Cần Thơ, Trà Vinh,… Hầu hết các cơ quan đầu não, hệ thống căn cứ quân sự, các tuyến giao thông huyết mạch, hệ thống kho tàng, sân bay, bến cảng,… của địch đều bị quân và dân ta tấn công.

Sài Gòn - Gia Định là trọng điểm thứ nhất của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968. Quân dân ta đã đồng loạt đánh vào các mục tiêu như Dinh Độc Lập, Bộ Tổng Tham mưu quân đội Sài Gòn, sân bay Tân Sơn Nhất, Đài phát thanh Sài Gòn, Tòa Đại sứ Mỹ. Xung quanh Sài Gòn - Gia Định, một loạt các căn cứ quân sự, trụ sở quân đội và chính quyền Sài Gòn ở Biên Hòa, Bình Dương, Hậu Nghĩa, Long An cũng bị quân và dân ta tấn công.

Tại Huế, một trong những đô thị lớn nhất miền Trung lúc bấy giờ, hầu hết các cơ quan đầu não của chính quyền và quân đội Sài Gòn ở Vùng 1 chiến thuật đã bị quân ta tiến đánh. Rạng sáng ngày 01/02/1968, phần lớn cố đô Huế do Quân giải phóng làm chủ. Đến sáng ngày 03/02/1968, quần chúng bắt đầu nổi dậy truy quét ác ôn và tàn binh địch, phá bỏ ách kìm kẹp, thiết lập chính quyền cách mạng. Tại nhiều thị xã, thị trấn, quận lỵ khác trên toàn miền Nam, những mục tiêu trọng yếu trong nội đô cũng bị quần chúng Nhân dân nổi dậy tấn công giành chính quyền. Sau đó, dân ta ra sức giúp đỡ bộ đội chủ lực với nhiều hình thức như chỉ đường, tiếp tế lương thực, cứu chữa thương binh, dựng chướng ngại vật trên đường phố để ngăn các cuộc phản công của địch.

Trong gần hai tháng, quân và dân miền Nam đã tiến công vào 4 trong 6 thành phố lớn, 37 trong 44 thị xã và hàng trăm thị trấn, quận lỵ. Chúng ta đã đánh mạnh, đánh trúng 4 bộ tư lệnh quân đoàn, 8 trong số 11 bộ tư lệnh sư đoàn quân Sài Gòn, 2 bộ tư lệnh dã chiến của Mỹ cùng nhiều bộ tư lệnh lữ đoàn, trung đoàn, các tiểu khu, chi khu và hàng trăm căn cứ quân sự, kho tàng, sân bay, bến cảng, đường giao thông. Đặc biệt, quân ta đã đánh chiếm và làm chủ Tòa Đại sứ Mỹ ở Sài Gòn trong nhiều giờ, đã làm cho chính quyền Nhà Trắng, Lầu Năm Góc ở Mỹ và lực lượng đồng minh Mỹ sửng sốt, kinh ngạc [2].

Tổng tiến công Tết Mậu Thân đã trở thành một biểu tượng của sức mạnh tinh thần, làm thay đổi cơ bản đường lối chiến lược của Mỹ ở Đông Dương. Sức ảnh hưởng của cuộc tấn công đã đánh thức nước Mỹ, khiến chính quyền của Tổng thống Lyndon B. Johnson phải nhanh chóng điều chỉnh chính sách, dẫn đến quyết định ngừng ném bom miền Bắc Việt Nam và tuyên bố không tái cử, làm sáng tỏ thái độ của dư luận Mỹ đối với cuộc chiến.

Cuộc Tổng tiến công Tết Mậu Thân 1968, với tầm vóc và ý nghĩa lịch sử của nó, là một minh chứng không thể phủ nhận về ý chí độc lập và tự do của dân tộc Việt Nam, một dấu mốc vẽ nên bước ngoặt chiến lược trong cuộc đấu tranh chống lại sự xâm lược, mở đường cho sự giải phóng hoàn toàn của đất nước. Sự kiện này không chỉ là một trang sử oanh liệt của dân tộc mà còn là một bài học sâu sắc về tinh thần quật cường, về sức mạnh của đại đoàn kết và niềm tin vào chiến thắng thống nhất đất nước.

Đỗ Hồng Thanh

1. Nguyễn Văn Biểu, Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968 diễn ra như thế nào?, Báo Quân đội Nhân dân điện tử, 01/02/2023.

2. PV. Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 - bước ngoặt quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước; Quân khu 4, Cơ quan của Đảng ủy - Bộ Tư lệnh Quân khu, tiếng nói của lực lượng vũ trang Quân khu, 19/01/2023.