Cuộc tổng tuyển cử, ngày 25/4/1976, bầu Quốc hội chung của cả nước là sự kiện chính trị quan trọng, đánh dấu bước thắng lợi quyết định của Nhân dân ta trên con đường thống nhất nước nhà về mặt nhà nước.
Biểu quyết thông qua Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca tại Kỳ họp thứ Nhất, Quốc hội nước Việt Nam thống nhất, ngày 2/6/1976. Ảnh: Tư liệu
Mùa xuân năm 1975, quân và dân ta đã giành được thắng lợi vĩ đại bằng cuộc tổng tiến công và nổi dậy ở miền Nam mà đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, giành lại độc lập hoàn toàn cho Tổ quốc. Từ đây, cách mạng Việt Nam chuyển sang một giai đoạn mới, giai đoạn cả nước độc lập thống nhất, cùng thực hiện một nhiệm vụ chiến lược là tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội trong phạm vi cả nước.
Mặc dù đã thống nhất về mặt lãnh thổ, nhưng thực tế hai miền Nam - Bắc vẫn tồn tại dưới hai hệ thống nhà nước. Ở miền Bắc, Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; chính quyền các cấp có Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính. Ở miền Nam có Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Hội đồng cố vấn của Chính phủ, Ủy ban Trung ương Mặt trận dân tộc, dân chủ và hòa bình Việt Nam, Ủy ban nhân dân cách mạng ở địa phương.
Trong bối cảnh đó, Đảng ta đã sớm nhận thức được yêu cầu, nhiệm vụ cấp bách đặt ra lúc đó là phải hoàn thành thống nhất đất nước về mặt nhà nước. Thống nhất đất nước vừa là nguyện vọng tha thiết bậc nhất của đồng bào cả nước, vừa là quy luật khách quan của sự phát triển cách mạng Việt Nam, của lịch sử dân tộc Việt Nam. Để thực hiện nhiệm vụ này, đại biểu nhân dân hai miền Nam - Bắc đã tổ chức Hội nghị hiệp thương chính trị để bàn về thống nhất nước nhà về mặt Nhà nước, tháng 11/1975. Hội nghị đánh giá tình hình và đi đến quyết định, cần tổ chức sớm cuộc tổng tuyển cử trên toàn lãnh thổ Việt Nam để bầu ra Quốc hội chung cho cả nước.
Bộ chính trị đã có Chỉ thị số 228-CT/TW ngày 03/01/1976, qua đó xác định rõ những nguyên tắc của cuộc bầu cử. Chỉ thị nêu rõ cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội thống nhất sẽ được tiến hành trong cả nước cùng một ngày, theo những nguyên tắc thật sự dân chủ: phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín. Những nguyên tắc ấy sẽ được vận dụng vào miền Nam cho thích hợp với điều kiện cụ thể. Đây là những nguyên tắc cơ bản của một cuộc bầu cử dân chủ, được tiếp tục kế thừa từ cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam cách đó đúng 30 năm. Để cụ thể hóa Chị thị của Bộ chính trị và tạo cơ sở cho việc tổ chức cuộc bầu cử, ở miền Nam, Hội đồng cố vấn Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã ban hành Pháp lệnh bầu cử đại biểu Quốc hội vào ngày 20/02/1976. Việc giới thiệu những người ra ứng cử và lập danh sách cử tri được thực hiện một cách dân chủ, rộng rãi theo đúng quy định của pháp lệnh. Trong khi đó, ở miền Bắc, việc giới thiệu những người ra ứng cử được áp dụng theo Luật bầu cử đại biểu Quốc hội của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ngày 13/ 01/1960. Việc niêm yết danh sách cử tri và tổ chức các cuộc tiếp xúc giữa ứng cử viên đại biểu Quốc hội với cử tri ở các khu vực bầu cử được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm công khai và dân chủ để cử tri trao đổi ý kiến, tự mình lựa chọn bầu những đại biểu xứng đáng vào Quốc hội [1].
Ngày 25 tháng 4 năm 1976, với không khí là ngày hội lớn của toàn dân Việt Nam, trên 23 triệu cử tri trên cả nước đã nô nức làm nghĩa vụ công dân của mình bầu những đại biểu xứng đáng vào cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Việt Nam độc lập, thống nhất. Cuộc bầu cử được tiến hành nhanh, gọn và đạt kết quả tốt. Tỷ lệ cử tri đi bầu trong cả nước đạt 98,77%, trong đó miền Bắc đạt 99,36%, miền Nam là 98,59%. Cử tri đã lựa chọn và bầu đủ 492 đại biểu Quốc hội gồm đủ các thành phần công nhân, nông dân, trí thức, lực lượng vũ trang, đại biểu các tầng lớp thanh niên, phụ nữ, đại biểu các dân tộc thiểu số và các tôn giáo. Thành phần của đại biểu Quốc hội được cử tri lựa chọn phản ánh đậm nét hình ảnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Việt Nam hòa bình, độc lập, thống nhất và xã hội chủ nghĩa [2].
Như vậy, kể từ cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội khóa I (06/01/1946), sau 30 năm, cuộc Tổng tuyển cử chung lại được tổ chức trên phạm vi cả nước. Thắng lợi của cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc hội của nước Việt Nam thống nhất, ngày 25/4/1976, có ý nghĩa rất quan trọng, là một trong những mốc son trong lịch sử cách mạng Việt Nam.
Cuộc bầu cử không chỉ đánh dấu sự thống nhất đất nước về mặt Nhà nước mà còn là thắng lợi của đường lối cách mạng của Đảng dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh, là bước phát triển quan trọng trong việc củng cố nguyên tắc dân chủ trong quản lý nhà nước. Nó củng cố hệ thống lập pháp của Việt Nam và khẳng định cam kết của đất nước đối với nguyên tắc quản lý dựa trên ý chí của Nhân dân. Cuộc bầu cử này cũng là tiền đề cho việc ban hành Hiến pháp năm 1980, đánh dấu một bước tiến trong lập hiến và phát triển pháp lý tại Việt Nam. Cụ thể, ngày 18 tháng 12 năm 1980, Quốc hội đã thông qua Hiến pháp mới, là Hiến pháp của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, áp dụng trong phạm vi cả nước. Điều 7 của Hiến pháp quy định các nguyên tắc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp là phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín, thể hiện cam kết về một hệ thống chính trị dân chủ, công bằng. Các nguyên tắc này sau đó được cụ thể hóa trong Luật bầu cử đại biểu Quốc hội năm 1980 và các luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân được ban hành vào các năm 1983, 1989 và 2015, tiếp tục khẳng định và phát triển cơ sở pháp lý cho việc thực hiện quyền lực Nhân dân thông qua hệ thống đại diện được bầu chọn một cách dân chủ và công bằng. Cuộc Tổng tuyển cử ngày 25/4/1976 là một mốc lịch sử trong sự phát triển của dân tộc Việt Nam và là một ví dụ điển hình về tầm quan trọng của bầu cử trong việc hình thành và thể chế hóa quyền lực nhà nước dựa trên nguyện vọng và ý chí của Nhân dân.
1. Quochoi.vn, Ngày Tổng tuyển cử bầu Quốc hội của nước Việt Nam thống nhất (25/04/1976– 25/04/2016), Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, 18/11/2019.
2. Bảo Yến, Ngày tổng tuyển cử đầu tiên của Việt Nam thống nhất- 25/4/1976, Cổng thông tin điện tử, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, 27/4/2020.
Đỗ Hồng Thanh