Du lịch xanh đang trở thành khuynh hướng phát triển chung của ngành công nghiệp không khói
Để đạt được hiệu quả thực chất, du lịch xanh cần được hỗ trợ bởi các công nghệ số tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), chuỗi khối (Blockchain) và thực tế ảo/tăng cường (VR/AR). Những công nghệ này giúp tối ưu hóa tài nguyên, tự động hóa quy trình quản lý, cải thiện khả năng tương tác, và cá nhân hóa trải nghiệm theo hướng thân thiện với môi trường. Đồng thời, chúng cũng tạo điều kiện tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan, góp phần hình thành mô hình quản trị thông minh, thích ứng và linh hoạt.
Nhiều quốc gia đã triển khai thành công các giải pháp công nghệ số nhằm thúc đẩy phát triển du lịch xanh. Tại Việt Nam, dù đã có một số bước tiến trong ứng dụng công nghệ vào quản lý du lịch, nhưng việc tích hợp công nghệ vào phát triển du lịch xanh vẫn còn manh mún và thiếu định hướng tổng thể. Các thách thức chính bao gồm hạn chế về hạ tầng số, năng lực kỹ thuật, cũng như nhận thức chưa đầy đủ từ phía doanh nghiệp và cộng đồng.Vì vậy, mục tiêu của bài viết là tổng hợp và phân tích các kinh nghiệm quốc tế tiêu biểu trong ứng dụng công nghệ số vào phát triển du lịch xanh, qua đó rút ra các hàm ý chính sách phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Du lịch xanh đã trở thành một yếu tố quan trọng trong phát triển bền vững, kết hợp lợi ích kinh tế với trách nhiệm bảo vệ môi trường và tôn vinh văn hóa. Đây là một hình thức du lịch bền vững, chú trọng đến các yếu tố môi trường, xã hội, văn hóa và kinh tế, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và tối đa hóa lợi ích cho cộng đồng địa phương và hệ sinh thái. Cách tiếp cận này ngày càng được công nhận là cần thiết để duy trì tính toàn vẹn của điểm đến du lịch, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và nâng cao trách nhiệm môi trường trong hành vi du lịch.
Các tiêu chí đánh giá du lịch xanh đóng vai trò quan trọng trong việc đo lường tính hiệu quả và bền vững của loại hình du lịch này. Các khung đánh giá đã được phát triển để xem xét du lịch xanh dựa trên các yếu tố như trách nhiệm môi trường, sự tham gia của cộng đồng và khả năng kinh tế. Chẳng hạn, Dodds và Joppe đề xuất bốn yếu tố chính của du lịch xanh: trách nhiệm môi trường, lợi ích cho cộng đồng địa phương, giáo dục du khách và thực hành kinh doanh bền vững. Những yếu tố này giúp đánh giá đóng góp của du lịch xanh đối với hệ sinh thái và xã hội, đảm bảo sự phát triển du lịch mang lại lợi ích lâu dài.
Du lịch xanh không chỉ thúc đẩy bảo tồn di sản văn hóa và tài nguyên thiên nhiên, mà còn giúp nâng cao nhận thức và cam kết bảo tồn của cộng đồng địa phương. Các thực hành du lịch có trách nhiệm đã được chứng minh là cải thiện phúc lợi cộng đồng và tăng cường đoàn kết xã hội, đồng thời củng cố mối quan hệ giữa du lịch và bản sắc địa phương. Ngoài ra, du lịch xanh còn góp phần vào các mục tiêu phát triển bền vững và khả năng chống chịu trước các thách thức toàn cầu.
2. Công nghệ số ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa trải nghiệm du khách và quản lý điểm đến. Các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data), blockchain và thực tế ảo/tăng cường (VR/AR) được tích hợp vào nhiều khía cạnh của ngành du lịch để nâng cao tính hiệu quả, cá nhân hóa dịch vụ và đảm bảo sự phát triển bền vững.
- Trong phát triển du lịch xanh, IoT đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và quản lý tài nguyên một cách hiệu quả. Tại các cơ sở lưu trú, hệ thống cảm biến IoT có thể theo dõi mức tiêu thụ năng lượng và nước, từ đó giúp điều chỉnh để giảm lãng phí và cắt giảm khí thải carbon. Các thiết bị thông minh cũng có thể tự động điều chỉnh ánh sáng, điều hòa và các dịch vụ tiện ích khác để đảm bảo tiết kiệm năng lượng mà vẫn duy trì sự thoải mái cho du khách.
Ngoài ra, IoT còn hỗ trợ phát triển các làng du lịch xanh thông qua việc chia sẻ dữ liệu giữa các bên liên quan, giúp quản lý tài nguyên bền vững và giám sát tác động môi trường một cách toàn diện. Mô hình này cho phép cộng đồng địa phương tham gia hiệu quả hơn vào việc giám sát và kiểm soát các hoạt động du lịch, từ đó tăng tính minh bạch và trách nhiệm trong bảo vệ hệ sinh thái.
- Dữ liệu lớn (Big Data) là nền tảng quan trọng trong chuyển đổi số ngành du lịch, giúp các doanh nghiệp và nhà quản lý đưa ra quyết định dựa trên phân tích sâu về hành vi du khách, xu hướng tiêu dùng và hiệu quả vận hành. Khi được tích hợp với trí tuệ nhân tạo, Big Data góp phần cá nhân hóa trải nghiệm và nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời tối ưu hóa các chiến lược tiếp thị và điều hành.
Trong bối cảnh phát triển du lịch xanh, Big Data giúp phân tích lượng dữ liệu khổng lồ liên quan đến di chuyển, lưu trú, tiêu dùng năng lượng và phản hồi của du khách. Nhờ đó, các điểm đến có thể xây dựng các chính sách điều phối khách phù hợp, hạn chế quá tải và quản lý tài nguyên hiệu quả hơn. Đồng thời, phân tích dự đoán (predictive analytics) hỗ trợ hoạch định hoạt động theo mùa, giảm thiểu lãng phí và tối ưu hóa năng lực phục vụ.
Big Data cũng là công cụ hữu hiệu để đánh giá tác động môi trường của các hoạt động du lịch, từ đó điều chỉnh sản phẩm và dịch vụ theo hướng bền vững. Hiểu biết sâu sắc về nhu cầu du khách thông qua dữ liệu lớn là điều kiện cần để đổi mới và thích ứng linh hoạt với các mục tiêu phát triển bền vững.
Công nghệ số ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa trải nghiệm du khách và quản lý điểm đến.
- Trí tuệ nhân tạo (AI) đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dịch vụ và thúc đẩy phát triển du lịch xanh. AI hỗ trợ phân tích lượng dữ liệu lớn để ra quyết định nhanh chóng và chính xác, từ đó cải thiện hiệu quả vận hành và tối ưu hóa trải nghiệm du khách. Sự kết hợp giữa AI và các công nghệ số khác tạo nên các hệ thống thông minh, có khả năng thích ứng và tự động điều chỉnh theo nhu cầu thực tế.
Trong bối cảnh phát triển bền vững, AI giúp tối ưu hóa lộ trình di chuyển, lựa chọn phương tiện thân thiện với môi trường, từ đó góp phần giảm tiêu thụ nhiên liệu và phát thải khí nhà kính. AI cũng đóng vai trò trong cá nhân hóa dịch vụ - bằng cách phân tích sở thích, hành vi của khách du lịch để đề xuất trải nghiệm phù hợp, khuyến khích hành vi tiêu dùng có trách nhiệm.
- Công nghệ chuỗi khối (Blockchain) đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong chuỗi cung ứng du lịch. Với đặc tính lưu trữ dữ liệu an toàn và phi tập trung, Blockchain giúp đảm bảo độ tin cậy trong các giao dịch, từ đặt phòng, thanh toán đến xác minh nguồn gốc dịch vụ.
Khi được ứng dụng trong lĩnh vực du lịch xanh, Blockchain hỗ trợ giám sát và tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên trong toàn bộ chuỗi giá trị. Các doanh nghiệp có thể sử dụng công nghệ này để theo dõi mức phát thải, xác định các điểm gây ô nhiễm cao và đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường.
Bên cạnh đó, Blockchain còn góp phần xây dựng lòng tin giữa du khách và nhà cung cấp dịch vụ thông qua khả năng kiểm chứng chất lượng và xuất xứ của sản phẩm. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm tới yếu tố bền vững và trách nhiệm môi trường trong các lựa chọn du lịch.
- Công nghệ thực tế ảo (VR) và thực tế tăng cường (AR) đang thay đổi cách du khách tương tác với điểm đến, đặc biệt trong các lĩnh vực như giáo dục, tiếp thị và trải nghiệm văn hóa. Trong giáo dục, VR/AR giúp tạo ra môi trường học tập nhập vai, hỗ trợ tiếp cận và hiểu rõ hơn các khái niệm phức tạp.
Trong lĩnh vực văn hóa - di sản, VR/AR đang được áp dụng tại các bảo tàng, di tích nhằm mang lại trải nghiệm phong phú và dễ tiếp cận hơn cho công chúng, đặc biệt với những đối tượng hạn chế về khả năng tiếp cận thực tế. Những ứng dụng này không chỉ nâng cao giá trị trải nghiệm mà còn góp phần lan tỏa ý thức bảo tồn di sản và văn hóa địa phương.
Với các điểm đến du lịch xanh, VR/AR có thể giảm áp lực du khách trực tiếp lên môi trường bằng cách cho phép khám phá “ảo hóa” những khu vực nhạy cảm hoặc bị giới hạn tiếp cận. Đây là giải pháp vừa hỗ trợ bảo tồn sinh thái, vừa tạo điều kiện quảng bá các địa danh ít người biết đến theo hướng bền vững và công bằng hơn.
Amsterdam đã triển khai một số sáng kiến thông minh nhằm quản lý hiệu quả du lịch xanh, nâng cao chất lượng dịch vụ và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Một trong những ứng dụng nổi bật là việc sử dụng dữ liệu lớn (Big Data) để giám sát số lượng khách du lịch tại các điểm tham quan nổi tiếng như Rijksmuseum, Vondelpark và Dam Square. Thành phố này sử dụng hệ thống giám sát đám đông Public Eye, trong đó các camera và thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) giúp theo dõi quy mô, mật độ và hướng di chuyển của đám đông. Dữ liệu thu được sẽ được mã hóa và thể hiện dưới dạng bản đồ nhiệt, giúp phân bổ du khách đến các khu vực ít đông đúc hơn, từ đó giảm thiểu tình trạng quá tải và đảm bảo trải nghiệm tốt hơn cho du khách[1].
Thành phố Amsterdam cũng ứng dụng công nghệ Blockchain để kiểm soát chất lượng dịch vụ và gia tăng tính minh bạch trong ngành du lịch. Blockchain cho phép theo dõi và xác minh chất lượng dịch vụ từ các nhà cung cấp, giúp bảo vệ quyền lợi của du khách và tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp. Việc sử dụng công nghệ này giúp xây dựng lòng tin từ phía du khách, đồng thời thúc đẩy du lịch bền vững.
Bên cạnh đó, Amsterdam nổi bật trong việc sử dụng dữ liệu mở để phát triển các ứng dụng và dịch vụ mới. Từ năm 2012, thành phố đã cung cấp dữ liệu mở bao gồm thông tin về giáo dục, y tế, giao thông và du lịch. Điều này đã tạo ra cơ hội cho các nhà phát triển sáng tạo ra các ứng dụng phục vụ du khách và nâng cao trải nghiệm du lịch. Dữ liệu mở này không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn hỗ trợ các sáng kiến du lịch bền vững[2].
Nhờ vào việc áp dụng công nghệ số như AI, Blockchain và dữ liệu mở, Amsterdam đã xây dựng được một hệ thống quản lý du lịch thông minh, giúp phân bổ du khách hợp lý, giảm thiểu tác động môi trường và nâng cao sự minh bạch trong ngành du lịch.
3. Việt Nam đã có những bước đi tích cực trong việc định hướng phát triển du lịch theo hướng xanh và bền vững. Luật Du lịch năm 2017 nhấn mạnh phát triển du lịch theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường và có trách nhiệm xã hội. Luật quy định các nguyên tắc như phát triển du lịch bền vững, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo lợi ích của cộng đồng và quyền của khách du lịch.
Giao diện website cơ sở dữ liệu Du lịch Việt Nam
Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030 (ban hành theo Quyết định số 147/QĐ-TTg, ngày 22/01/2020) đặt mục tiêu biến du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, phát triển bền vững, đưa Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn hàng đầu thế giới. Đến năm 2030, Việt Nam dự kiến đón 50 triệu lượt khách quốc tế và 160 triệu lượt khách nội địa, với tốc độ tăng trưởng bình quân lần lượt là 8 - 10% và 5 - 6%
Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 (Quyết định số 749/QĐ-TTg, 2020) nhằm mục tiêu phát triển Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế và thu hẹp khoảng cách số. Đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia số, ổn định và thịnh vượng, tiên phong thử nghiệm các công nghệ và mô hình mới.
Hiện nay, so với tiềm năng và yêu cầu thực tiễn, việc ứng dụng công nghệ số trong phát triển du lịch xanh tại Việt Nam vẫn còn ở giai đoạn đầu, với nhiều thách thức về thể chế, hạ tầng và năng lực triển khai.Từ kinh nghiệm của các nước nêu trên, có thể rút ra một số gợi mở chính sách quan trọng cho Việt Nam nhằm thúc đẩy du lịch xanh gắn với công nghệ số, đó là:
Thứ nhất, tăng cường đầu tư công và hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp là điều kiện cần thiết để thúc đẩy ứng dụng các công nghệ như IoT, AI và Blockchain. Nhà nước nên thiết lập các quỹ đổi mới sáng tạo, tạo điều kiện cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn để đầu tư vào công nghệ xanh.
Thứ hai, phát triển năng lực số thông qua các chương trình đào tạo quy mô lớn cho cán bộ quản lý, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng địa phương nhằm nâng cao hiểu biết và khả năng áp dụng công nghệ vào thực tiễn.
Thứ ba, cần hoàn thiện bộ tiêu chí điểm đến du lịch xanh có tích hợp công nghệ số, làm cơ sở cho việc đánh giá, giám sát và định hướng chính sách phát triển du lịch bền vững trong kỷ nguyên số.
Thứ tư, cần xây dựng một chính sách quốc gia tích hợp giữa chuyển đổi số và phát triển bền vững, tập trung vào quy hoạch hạ tầng số cho các điểm đến tiềm năng, đặc biệt ở vùng nông thôn và di sản - nơi còn thiếu hụt công nghệ nhưng có tiềm năng phát triển du lịch xanh./.
Trọng Tùng
--------------
Chú thích:
[1] https://vietnamnet.vn/amsterdam-tu-lang-chai-den-thu-do-sang-tao-cua-chau-au-i416107.html, truy cập ngày 31/03/2025
[2] https://doimoisangtao.vn/news/new-2efe4, truy cập ngày 31/03/2025
Theo:baocaovien.vn