Những đóng góp của quân và dân Tuyên Quang trong cách mạng Tháng Tám 1945

Đình Tân Trào được Bác Hồ và Trung ương Đảng chọn làm nơi tổ chức họp Quốc dân Đại hội trong hai ngày 16 và 17/ 8/1945. Nguồn ảnh: baotuyenquang.com.vn

Năm 1945, Hồng quân Liên Xô tiến công phát xít Đức, giải phóng nhiều nước Châu Âu và đang tiến về Béc - lin, hang ổ cuối cùng của phát xít Đức. Ở Châu Á - Thái Bình Dương, phát xít Nhật bị thất bại liên tiếp trên các chiến trường. Để độc chiếm Đông Dương, tiếp tục theo đuổi chiến tranh và loại trừ mối lo bị quân Pháp đánh úp sau lưng khi quân Đồng Minh tiến vào Đông Dương, đêm ngày 09-3-1945, Nhật đảo chính Pháp, thời cơ cách mạng giành chính quyền của cách mạng đang tới gần.

Trước diễn biến nhanh chóng của tình hình thế giới và trong nước theo chiều hướng ngày càng có lợi cho cách mạng Việt Nam. Để tiện chỉ đạo phong trào cách mạng toàn quốc, chuẩn bị sẵn sàng lực lượng, nắm thời cơ tiến hành tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định chuyển trung tâm lãnh đạo về mạn Tuyên Quang, Thái Nguyên. Người chỉ thị cho đồng chí Võ Nguyên Giáp “Cần chọn ngay trong vùng Cao – Bắc - Lạng hoặc Tuyên Quang, Thái Nguyên một địa điểm có dân tốt, cơ sở cách mạng tốt, địa hình tốt, có thể thuận tiện làm một trung tâm liên lạc với miền xuôi, miền ngược và ra nước ngoài”[1]. Thực hiện chỉ thị của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đồng chí Võ Nguyên Giáp về Kim Quan Thượng (thuộc vùng Tân Trào) cùng Ban lãnh đạo phân khu Nguyễn Huệ bàn và thống nhất lựa chọn Tân Trào (Tuyên Quang) làm căn cứ trung tâm lãnh đạo của Trung ương.

Sau một chặng đường dài khởi hành từ Pác Pó (Cao Bằng), ngày 21-5-1945 lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã về đến Tân Trào (Tuyên Quang). Tại đây, sau khi nghe báo cáo tình hình, ngày 4-6-1945 Người đã chỉ thị thành lập Khu giải phóng gồm các tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang, Lạng Sơn. Tân Trào (Tuyên Quang) được chọn làm Trung tâm Khu giải phóng, đầu não lãnh đạo kháng Nhật, cứu nước trong toàn quốc. Cũng từ đây, tại Tân Trào đã diễn ra nhiều sự kiện quan trọng quyết định vận mệnh của dân tộc để đi đến cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc vào Tháng Tám năm 1945.

Với vai trò là trung tâm căn cứ cách mạng, Thủ đô Khu giải phóng, Tuyên Quang đã góp một phần quan trọng trong cuộc Cách mạng Tháng Tám vĩ đại.

Thứ nhất, Tuyên Quang là địa phướng sớm xây dựng được cơ sở chính trị vững mạnh, khởi nghĩa giành chính quyền cấp xã, cấp châu thành công sớm nhất nước, đáp ứng các yêu cầu, điều kiện để lãnh tụ Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng về ở, lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám thắng lợi. Đêm 10-3-1945, cuộc Khởi nghĩa Thanh La thắng lợi. Đây là cuộc khởi nghĩa cấp xã giành thắng lợi sớm nhất nước. Thừa thắng, quân khởi nghĩa tiến đánh đồn Đăng Châu. Ngày 14-3-1945, Đồn Đăng Châu của địch bị hạ. Ngày 16-3-1945, châu Tự Do và Ủy ban cách mạng lâm thời Châu Tự Do được thành lập. Đây là chính quyền cấp châu đầu tiên của tỉnh Tuyên Quang cũng là của cả nước, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc ở tỉnh Tuyên Quang. Châu Tự Do ra đời (bao gồm phần lớn vùng Thượng huyện Sơn Dương) nhanh chóng trở thành căn cứ, trung tâm lãnh đạo quá trình khởi nghĩa giành chính quyền trong tỉnh và các vùng phụ cận. Từ đây, Cứu quốc quân và các đội tự vệ chia thành nhiều mũi tỏa đi các hướng hỗ trợ, lãnh đạo nhân dân nổi dậy giành chính quyền, mở rộng vùng giải phóng. Căn cứ địa cách mạng ở Tuyên Quang được xây dựng vững chắc, đáp ứng các điều kiện để lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và Trung ương Đảng chọn làm nơi đặt đại bản doanh lãnh đạo cuộc Cách mạng Tháng Tám thành công.

Thứ hai, với tinh thần yêu nước, tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, trong điều kiện tiềm lực kinh tế còn nhiều khó khăn, nhưng nhân dân các dân tộc Tuyên Quang đã vươn lên đáp ứng cao nhất cho nhu cầu của cách mạng. Trong bối cảnh Khu giải phóng chưa có nguồn thu, không có vật chất, ngân sách, kinh phí... mọi thứ đều dựa vào sự ủng hộ của nhân dân. Ngay từ tháng 5-1945, Ủy ban nhân dân lâm thời các châu: Tự Do, Kháng Địch, Hồng Thái động viên toàn dân ủng hộ hàng chục tấn thóc, gạo nuôi quân. Trước yêu cầu cung cấp lương thực, thực phẩm cho Khu giải phóng, Ủy ban nhân dân lâm thời các châu huy động nhân dân vận chuyển hết số thóc, gạo lấy được của Nhật - Pháp hiện còn lại ở các kho trong vùng giải phóng đưa về Tân Trào; đồng thời tiếp tục mở rộng cuộc vận động quyên góp trong toàn dân. Tính đến đầu tháng 8-1945, nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang đã ủng hộ và chuyển đến Tân Trào hơn 100 tấn lương thực, thực phẩm gồm: thóc, gạo, ngô, trâu, bò, lợn, gà, vịt, rau, củ, quả và hàng tấn muối (lúc đó l kg muối có thể đổi được trên 10kg gạo). Cùng với đó, nhân dân còn ủng hộ ngày công, gỗ, tre, vầu, lá cọ để làm lán trại, nhà ở cho các cơ quan Trung ương.

Thứ ba, với vị thế là Thủ đô Khu giải phóng, quân và dân Tuyên Quang đã bảo vệ tuyệt đối an toàn lãnh tụ, cán bộ cách mạng và các cơ quan Trung ương. Cùng với việc ủng hộ và vận chuyển một khối lượng lớn lương thực, thực phẩm về Tân Trào, từ tháng 5 năm 1945 đến khi kết thúc Đại hội Quốc dân (17-8-1945), Ủy ban nhân dân lâm thời các cấp trong khu căn cứ cách mạng Tân Trào còn nhiệm vụ bố trí lực lượng vũ trang địa phương tăng cường tuần tra canh gác và kiểm soát nghiêm ngặt mọi ngả đường, không để kẻ gian lọt vào khu căn cứ; đồng thời sẵn sàng chiến đấu, bảo vệ lãnh tụ, bảo vệ các cơ quan đầu não của Trung ương, bảo vệ cán bộ tham dự Hội nghị thành lập Khu giải phóng; Hội nghị đại biểu Đảng toàn quốc và Đại hội Quốc dân Tân Trào.

Thứ tư, giải phóng thị xã Tuyên Quang, góp phần quan trọng vào thành công của Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc. Khi chủ trương của Đảng về Tổng khởi nghĩa được truyền đi. Tuyên Quang - nơi có Tân Trào - Thủ đô Khu Giải phóng, Thủ đô cách mạng, nhận được mệnh lệnh khởi nghĩa của Ủy ban chỉ huy Lâm thời Khu giải phóng và của Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc sớm hơn các địa phương khác. Giải phóng quân cùng lực lượng dân quân du kích, tự vệ kết hợp chặt chẽ với quần chúng cách mạng nổi dậy, liên tiếp hạ các đồn trại quân Nhật đang chiếm đóng ở các huyện rồi tiến lên giải phóng thị xã.

Ngày 21-8-1945, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở thị xã Tuyên Quang giành thắng lợi. Sáng ngày 22-8-1945, thị xã Tuyên Quang sôi động náo nhiệt không khí tự do của những ngày khởi nghĩa thắng lợi, cờ đỏ sao vàng, biểu ngữ được giương cao khắp các ngả đường, xóm phố. Một cuộc mít tinh lớn được tổ chức tại sân vận động thị xã. Ủy ban Cách mạng lâm thời tỉnh Tuyên Quang do đồng chí Nguyễn Công Bình làm Chủ tịch ra mắt trước hàng vạn đồng bào.

Sau gần sáu tháng diễn ra hết sức khẩn trương (từ khởi nghĩa Thanh La ngày 10-3 tới ngày 22-8-1945) cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh Tuyên Quang đã thắng lợi hoàn toàn, đóng góp quan trọng cho thành công rực rỡ của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 của dân tộc.

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là một cuộc cách mạng vĩ đại, đã mở ra một bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc ta, đưa dân tộc ta bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên Độc lập - Tự do và Chủ nghĩa xã hội. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là kết quả tổng hợp của  những nhân tố: Bên trong là lực lượng toàn dân đoàn kết dưới sự lãnh đạo của Đảng với nhân tố bên ngoài là Liên Xô đánh bại phát xít Nhật; là kết quả của sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, kết hợp với trí sáng tạo, tinh thần dũng cảm và sức mạnh đấu tranh của nhân dân ta. Với vai trò là trung tâm căn cứ cách mạng, Thủ đô Khu Giải phóng, Tuyên Quang đã góp một phần quan trọng trong cuộc Cách mạng Tháng Tám vĩ đại. Từ căn cứ địa Tuyên Quang, với sự lãnh đạo tài tình của lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đàng ta, lịch sử đất nước - dân tộc sang trang mới. Với những sự kiện quan trọng diễn ra trên căn cứ cách mạng Tuyên Quang, dân tộc Việt Nam đã chấm dứt những năm dài nô lệ, tiến sang kỷ nguyên độc lập, tự do bằng cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945.

Kỷ niệm 76 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 là dịp để chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về những giá trị to lớn của một sự kiện lịch sử vĩ đại của dân tộc. Với mỗi người dân Tuyên Quang, còn là niềm tự hào không bao giờ tắt về những năm tháng vinh dự được bảo vệ Đảng, cách mạng, bảo vệ Bác Hồ; khởi nguồn cho việc ra đời Nhà nước của dân do dân vì dân.

Nguyễn Văn Đức