Trong dòng chảy 190 năm kể từ sự kiện ngày 04/11/1831 khi vua Minh Mệnh chia định địa hạt hành chính trong phạm vi cả nước, Tuyên Quang được xác lập là đơn vị hành chính cấp tỉnh, cộng đồng các dân tộc nơi đây luôn bền bỉ, kiên cường sáng tạo, xây dựng một vùng đất lung linh, huyền thoại mà thư tịch cổ đã từng ghi chép “Đây là xứ sơn kỳ thủy tú, vạn vật tươi tốt, mặt người tươi đẹp, ruộng nhiều lúa chín, đất nở đầy hoa, chim kêu vượn hót, thuốc quý tiềm tàng, sơn hào vô tận… xem như nơi đây có nguồn thiêng hội tụ, vui nước an dân, hợp đức thánh nhân” ngày càng phát triển bền vững xứng với vị thế và tầm vóc trong lịch sử.
Ảnh minh họa
Tuyên Quang là một vùng đất có truyền thống văn hóa, lịch sử lâu đời. Từ thời các vua Hùng dựng nước, Tuyên Quang đã là phên giậu của nước Văn Lang. Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, Tuyên Quang luôn giữ một vị trí trọng yếu trong sự phát triển chung của đất nước. Bằng chứng là từ thời Lý, Trần, Lê, vùng đất cổ Tuyên Quang luôn được các triều vua coi trọng xác lập, xây dựng trở thành một đơn vị hành chính của đất nước. Nằm ở vị trí chiến lược quan trọng, "là phên giậu của Trung châu, cũng là nơi địa đầu quan yếu" của Tổ quốc, Nhân dân Tuyên Quang kiên cường chiến đấu chống quân xâm lược, bảo vệ bờ cõi giang sơn. Sử sách đã ghi lại tinh thần chiến đấu, những đóng góp của quân và dân Tuyên Quang trong các cuộc kháng chiến: chống quân xâm lược Tống năm 1075; chống quân Nguyên Mông năm 1285; tham gia đại phá quân Mãn Thanh năm 1789; tham gia phong trào Cần Vương những năm 1885-1898, khởi nghĩa Yên Thế cuối thế kỷ XIX… chống thực dân Pháp xâm lược. Nghiên cứu về Tuyên Quang, Tiến sỹ Nguyễn Văn Bân, vị quan Án sát tỉnh Tuyên Quang đầu thế kỷ 20 đã nhận định "…Tuyên Quang nằm về phía Bắc miền thượng du, có hình thế rồng cuộn hổ ngồi, giữ chắc nơi biên ải, làm cho thế nước vững bền, khiến cho đất đẹp một phương được nối tiếp tiếng hay từ vạn cổ…".
Theo sử sách, tên gọi Tuyên Quang đã xuất hiện từ rất sớm trên bản đồ hành chính của Việt Nam, mà thời điểm sớm nhất là thời Trần cách đây hơn bẩy trăm năm gắn liền với cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông lần thứ hai của quân dân ta. Song thời điểm có ý nghĩa quan trọng nhất đó là tháng mười âm lịch năm Tân Mão, tức tháng 11 năm 1831 khi vua Minh Mệnh chia định địa hạt từ Quảng trị trở ra thành 18 tỉnh. Bởi thời điểm này lần đầu tiên xuất hiện tên gọi tỉnh Tuyên Quang, là năm thành lập đơn vị hành chính cấp tỉnh chính thức trong cơ cấu chính quyền của triều Nguyễn và cũng là khi Tuyên Quang có bộ máy chính quyền hoàn chỉnh của một đơn vị hành chính trực thuộc nhà nước phong kiến Việt Nam. Địa giới tỉnh Tuyên Quang thời kỳ này bao gồm 1 phủ là phủ Yên Bình, 1 huyện là huyện Hàm Yên (gồm địa bàn các huyện Yên Sơn, Hàm Yên và Thành phố Tuyên Quang ngày nay) và 5 châu gồm: châu Đại Man (huyện Na Hang, Chiêm Hóa, Lâm Bình ngày nay), châu Lục Yên, châu Thu Vật (thuộc tỉnh Yên Bái ngày nay), châu Vị Xuyên (tức tỉnh Hà Giang ngày nay), châu Bảo Lạc (huyện Bảo Lạc, huyện Bảo Lâm, tỉnh Cao Bằng ngày nay).
Trải qua 190 năm hình thành và phát triển, vùng đất Tuyên Quang đã chứng kiến và trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử. Cuối thế kỷ XIX, khi triều đình nhà Nguyễn đầu hàng thực dân Pháp, nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang vẫn kiên cường cùng nhân dân cả nước liên tục nổi dậy đấu tranh chống áp bức bóc lột. Trong những năm dưới ách thống trị của thực dân Pháp, Nhân dân Tuyên Quang đã bền bỉ đấu tranh chống lại áp bức, bóc lột của thực dân và tay sai, hưởng ứng mạnh mẽ các phong trào yêu nước của các nhà cách mạng.
Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (03/2/1930), Nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang luôn một lòng theo Đảng, đóng góp công sức, tham gia xây dựng phong trào cách mạng, cùng với Nhân dân cả nước lập nhiều thành tích vẻ vang, viết tiếp những trang sử oanh liệt của tổ tiên, ông cha trong hàng ngàn năm xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước. Trong cách mạng tháng Tám năm 1945, Tuyên Quang là Thủ đô Khu giải phóng, trung tâm lãnh đạo cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước, nơi Trung ương Đảng, Bác Hồ đã ở và làm việc, lãnh đạo Cách mạng tháng Tám thành công, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, một lần nữa Tuyên Quang được chọn làm Thủ đô Kháng chiến, được Bác Hồ, Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận và các ban, ngành, cơ quan Trung ương đóng trụ sở để lãnh đạo cuộc kháng chiến đi đến thắng lợi hoàn toàn. Đặc biệt, trong 9 năm trường kỳ kháng chiến, Tuyên Quang là nơi Bác Hồ đã sống và làm việc trong thời gian gần 6 năm. Những hình ảnh thân thương, những kỷ niệm sâu sắc về vị cha già kính yêu của dân tộc còn in đậm trong tim của các thế hệ cán bộ cách mạng và đồng bào Tuyên Quang. Tuyên Quang đã được Bác Hồ, Trung ương Đảng chọn làm nơi diễn ra các sự kiện trọng đại của Đảng, của cách mạng Việt Nam: Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng; Đại hội toàn quốc thống nhất Việt Minh - Liên Việt; Đại hội liên minh Nhân dân ba nước Việt Nam - Lào - Campuchia... do vậy, Tuyên Quang là nơi trung tâm mà đồng bào cả nước một thời đã từng "trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền". Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc Tuyên Quang tự hào luôn làm tròn nhiệm vụ thiêng liêng: Xây dựng, chiến đấu, bảo vệ Thủ đô kháng chiến, bảo vệ tuyệt đối an toàn các cơ quan đầu não của Trung ương và Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Phát huy truyền thống của quê hương cách mạng, trong sự nghiệp đổi mới, Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang luôn đoàn kết, khắc phục khó khăn, kế thừa những thành quả cách mạng của thế hệ cha anh, nỗ lực phấn đấu, đạt được thành tựu quan trọng, toàn diện trên các lĩnh vực. Từ một tỉnh thuần nông, xuất phát điểm kinh tế thấp, đến nay Tuyên Quang đã có một nền tảng kinh tế - xã hội phát triển toàn diện, bền vững. Tốc độ tăng trưởng kinh tế duy trì từ 7-8 %; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực. Sản xuất nông, lâm nghiệp có bước phát triển vượt bậc, với nhiều vùng sản xuất tập trung, có giá trị kinh tế cao, như: vùng cam trên 8.000 ha, vùng lạc trên 4.000 ha, vùng mía 3.000 ha và vùng chè 8.000 ha. Tuyên Quang trở thành một trong những tỉnh đi đầu cả nước về sản xuất lâm nghiệp bền vững. Bộ mặt nông thôn có nhiều khởi sắc, đời sống của Nhân dân không ngừng được nâng lên. Nhiều dự án, cơ sở sản xuất có quy mô lớn được đầu tư và đi vào sản xuất, điển hình như: Nhà máy thủy điện Tuyên Quang, Nhà máy thuỷ điện Chiêm Hoá, Nhà máy Gang thép Tuyên Quang, Nhà máy bột giấy và giấy An Hòa; Nhà máy chế biến gỗ xuất khẩu Woodslands... tỉnh đã thu hút được nhiều doanh nghiệp vị có năng lực, uy tín đầu tư vào tỉnh, như: Tập đoàn Vingroup, Tập đoàn Mường Thanh, Tập đoàn Flamingo, Tập đoàn DABACO… Kết cấu hạ tầng được quan tâm đầu tư, đặc biệt là các công trình như: Trung tâm Hội nghị tỉnh, cụm Tượng đài Bác Hồ với Nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang, khu tưởng niệm các vị tiền bối cách mạng... Hệ thống giao thông kết nối nội tỉnh và ngoại tỉnh được triển khai đồng bộ với các công trình trọng điểm: Đường Hồ Chí Minh qua địa phận tỉnh Tuyên Quang, đường cao tốc Tuyên Quang - Phú Thọ nối với đường cao tốc Lao Cai - Nội Bài, hệ thống các cầu lớn nối 2 bờ sông Lô, các tuyến đường tỉnh lộ, huyện lộ, đường dân sinh được... Giáo dục, y tế, văn hóa - thông tin, thể thao được củng cố và nâng cao chất lượng. Đời sống của Nhân dân các dân tộc không ngừng được cải thiện, nâng cao. Quốc phòng được tăng cường, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững. Công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị đạt nhiều kết quả tốt. Cuộc vận động Học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được các cấp ủy đảng và cán bộ, đảng viên triển khai thực hiện nghiêm túc, tạo sức lan toả sâu rộng trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Những kết quả đạt được trong công cuộc đổi mới đã đưa Tuyên Quang từ một tỉnh kém phát triển vươn lên trở thành tỉnh phát triển khá trong các tỉnh miền núi phía Bắc.
Bước tiếp chặng đường đổi mới, với mục tiêu đưa Tuyên Quang trở thành tỉnh phát triển khá, toàn diện, bền vững trong các tỉnh miền núi phía Bắc, Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Tuyên Quang lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2020-2025 đã đề ra 15 chỉ tiêu chủ yếu đến năm 2025, trong đó: Tốc độ tăng GRDP bình quân trên 8%/năm; tổng sản phẩm GRDP bình quân đầu người đạt 64 triệu đồng; thu ngân sách trên địa bàn đạt 4.000 tỷ đồng... Đại hội đề ra 03 khâu đột phá, 05 nhiệm vụ trọng tâm. Năm 2021 - năm đầu tiên triển khai thực hiện Nghị quyết đại hội đảng các cấp, kỷ niệm 190 năm Ngày thành lập tỉnh và 30 năm tái lập tỉnh Tuyên Quang, với quyết tâm chính trị cao, nhiều nghị quyết, đề án, chương trình cụ thể hóa Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII đã được xây dựng và ban hành; nhiều công trình, dự án được tổ chức triển khai; khí thế thi đua trong các cấp, các ngành và Nhân dân đã thể hiện bằng các hành động thực tiễn… đó là những tín hiệu vui cho sự phát triển của tỉnh nhà.
Kỷ niệm 190 năm Ngày thành lập tỉnh và 30 năm tái lập tỉnh Tuyên Quang, Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc toàn tỉnh tự hào về những đóng góp to lớn trong suốt quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tự hào với những phần thưởng cao quý mà Đảng, Nhà nước đã trao tặng: Huân chương Sao vàng, Huân chương Hồ Chí Minh, danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Phát huy truyền thống vẻ vang, Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc Tuyên Quang quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, nêu cao tinh thần trách nhiệm, năng động sáng tạo, chung sức, đồng lòng, nỗ lực xây dựng quê hương cách mạng, vùng đất đã được cổ nhân tạc vào bia đá lời đánh giá quý báu "Tuyên Thành vạn cổ án Thăng Long". Phấn đấu xây dựng và phát triển Tuyên Quang xứng đáng với truyền thống lịch sử, cách mạng, Thủ đô Khu giải phóng, Thủ đô kháng chiến, tỉnh Anh hùng.
Nguyễn Văn Đức