Trong kho tàng tri thức dân gian người Tày Na Hang, các sự tích lý giải sự ra đời của vạn vật đều gắn với ý nghĩa vô cùng nhân văn. Sự tích nấm mối cũng vậy.
Thuở xưa, nhà nọ có 4 anh em trai tuổi ăn tuổi lớn nhưng lại lười lao động, không chịu làm ăn. Ngày ngày, 4 anh em chơi quay, đánh đáo, đánh yến cùng lũ trẻ con nơi đầu bản. Để răn dạy mấy người con, bố mẹ lấy các con quay đồ vào chõ xôi rồi gọi các con về ăn. Các con thấy vậy, dỗi bỏ nhà vào rừng, không chịu về nữa. Tháng ngày trôi qua, bố mẹ day dứt về chuyện năm xưa, mới mang bánh cóoc mò, gói đùi gà đem vào rừng cho các con và gọi chúng về. Bốn anh em nhận ra lỗi lầm của mình, nhưng không thể về nữa, bởi vì “chắp mạy to chá, chắp phịa to mằn” (bám cây cũng vững, bám đá cũng chắc), đã quen với cuộc sống trong rừng rồi. Bố mẹ không còn cách nào khác, đành cắm đùi gà xuống đất, là nguồn gốc của cây nấm mối. Mũi dãi bố mẹ cùng các con khóc lúc chia xa quệt vào gốc cây bên rừng mà thành cây “mác miầu” - có quả ngọt, nhơn nhớt. Cây nấm mối trở thành thức ăn nuôi sống đàn con nơi rừng sâu núi thẳm, là biểu trưng cho tình thương yêu của bố mẹ gửi gắm cho đàn con của mình.
Thực tế, nấm mối (danh pháp khoa học: Termitomyces albuminosus) là loài nấm thuộc họ Lyophyllaceae. Loài này từng được đặt tên là Collybia albuminosa. Tên gọi nấm mối vì nấm chỉ xuất hiện ở nơi có mối sinh sống, mối ở đây là loại mối đất chứ không phải mối sống trên cây.
Đặc điểm nhận dạng Nấm Mối tự nhiên:
Nấm mối ngoài tự nhiên có kích thước nhỏ.
Thân nấm hình tròn, bên dưới nhỏ, bên trên phình to có màu trắng đục.
Khi tai nấm chưa nở, mũ nấm màu nâu sáng cụp xuống giống dạng búp.
Mũ nấm khi nở sẽ xòe hình tròn như ô dù được bung ra có màu trắng tươi.
Loại trắng không thể nuôi trồng, chúng chỉ sinh sản tại các vùng có những tổ mối sinh sống, đất thuộc khu rừng vùng cao có độ ẩm ướt lớn.
Khi trời mưa dầm kéo dài nhiều ngày, loại mối này tiết ra một chất men xung quanh tổ, đến khi trời nắng thì nấm từ những nơi này sẽ mọc lên thành từng đám, có khi kéo dài vài mét.
Mối đất làm ổ to như trái dừa khô, hình dáng từng hốc đất, ổ mối đất màu trắng hoặc hơi ngả vàng. Thường nấm mối xuất hiện ở nơi đất cao vì mối không thể làm ổ ở nơi đất quá ẩm ướt. Nấm mối màu trắng, gốc hơi ngả vàng. Muốn biết chắc chắn đó có phải nấm mối hay không thì chỉ cần đào khoảng đất nhỏ xung quanh, nếu thấy có mối đất sinh sống thì chắc chắn đó là nấm mối.
Nấm mối thường mọc gần các hàng rào, bờ tường hoặc dưới các tán cây, nương ngô… nhưng phải có mối sinh sống ở những nơi này, và không phải nơi nào có tổ mối là sẽ có nấm.
Nấm mối giàu can xi, phốt pho, sắt, protein và các chất dinh dưỡng rất tốt cho việc bồi bổ sức khỏe, đặc biệt người mắc bệnh tiểu đường.
Theo một số nghiên cứu y học chúng mang lại nhiều giá trị cho sức khỏe con người đặc là loại nấm có nhiều công dụng vượt trội như:
Điều hòa kinh nguyệt cho phụ nữ:
Việc sử dụng loại nấm này mang lại nhiều lợi ích cho kinh nguyệt, giúp cho làn da được cải thiện, các tiết tố nữ được bổ trợ, đồng thời hỗ trợ cho các chị em không đều ngày kinh nguyệt, áp dụng với những cách thức này sẽ mang lại nhiều công dụng hữu hiệu và an toàn hơn khi dùng thuốc.
Hiện nay các công ty trên thế giới đã dùng chiết xuất của loại nấm này để tạo ra các sản phẩm bổ trợ chức năng, với việc kết hợp chiết xuất với các dược liệu tự nhiên khác như nha đam, bí đỏ, rau bồ ngót, để làm các loại mỹ phẩm, kem dưỡng da các loại.
Việc sử dụng làm các món ăn rất có lợi cho làn da của chị em phụ nữ, đặc biệt là làn da dễ bị dị ứng, viêm nhiễm, dễ bị tác động bởi tia cực tím ánh nắng mặt trời.
Giúp tăng cường sức đề kháng:
Được biết đến là một loại nấm ăn cung cấp nhiều dinh dưỡng, giúp tăng cường sức đề kháng cực kì tốt. Với các hàm lượng vitamin và khoáng chất được đánh giá là cao và hiệu quả cho việc phòng ngừa một số loại bệnh gió mùa, ốm vặt. Bên cạnh đó, các hoạt chất đáng kể như Polysaccharide còn mang lại chức năng hoạt hóa miễn dịch cho các tế bào của cơ thể, hoạt chất này còn kích hoạt đến 2 tế bào Lympho B và Lympho T nhằm bảo vệ sức khỏe cơ thể hiệu quả.
Giúp tăng tiết sữa cho các mẹ sau sinh:
Nấm mối mang lại nhiều lợi ích tốt đẹp cho chị em phụ nữ như làm đẹp da, điều hòa kinh nguyệt, ổn định sữa cho các mẹ sau sinh,.. Các mẹ bỉm sữa nên sử dụng loại nấm này vào các khẩu phần, kết hợp để nấu các món ăn trong quá trình sau sinh.
Với cách làm cũng khá đơn giản, các mẹ chỉ cần nấu thực phẩm này với thịt như thịt bò, lợn, kết hợp nấu với khoai sọ, bí đỏ hầm để tạo ra món canh bổ dưỡng. Mỗi tuần dùng 2 đến 3 lần các món để gia tăng lượng sữa cho bé hiệu quả.
Giúp chắc khỏe xương:
Là loại thực phẩm giàu protein, sắt, canxi và các khoáng chất. Không những thế cây nấm ngoài thiên nhiên đều có khả năng hấp thụ vitamin từ môi trường tự nhiên hiệu quả với ánh nắng mặt trời và các dưỡng chất từ đất, mối chuyển hóa thành các vitamin D có lợi.
Vì vậy, việc dùng loại nấm này vào các bữa ăn giúp cho việc hấp thụ và bồi bổ sức khỏe cho người cao tuổi rất hiệu quả, với sự kết hợp của canxi và các vitamin D. Cùng các hàm lượng dinh dưỡng thiết yếu giúp cho người dùng giảm thiểu bệnh tật, đau nhức xương khớp đặc biệt là đối với người già, người ốm.
Giúp lượng tiểu đường giảm thiểu:
Nhờ có trong mình hàm lượng phốt pho cực kì hữu dụng với những khả năng hạ đường huyết trong máu nên khi dùng loại nấm này thường xuyên sẽ rất có lợi đối với những người đang mắc bệnh tiểu đường nhé.
Một số công dụng khác của nấm mối:
Ngoài những lợi ích mang lại cho sức khỏe như trên, loại nấm này còn có rất nhiều công dụng hữu ích khác cũng như hỗ trợ điều trị các bệnh cơ thể như thanh nhiệt, giải độc, nhuận tràng,…
Không những thế, đối với những người trí thức làm việc stress và mệt mỏi khi dùng nấm mối sẽ giúp điều hòa hệ thần kinh, giảm stress và giúp ngủ ngon và sâu giấc hơn.
Một số món ăn ngon được chế biến từ nấm mối:
Là một trong những thực phẩm giá trị dinh dưỡng cao và hương vị đặc trưng sẽ là một trong những khẩu phần ăn thu hút cho cả gia đình, chúng ta có thể chế biến nấm mối thành một số món ăn như:
1. Nấm mối xào tỏi.
2. Nấm xào gia vị (sơ chế bằng cách xào chung với các gia vị theo công thức nhất định), món này có thể cho vào tủ lạnh ngăn đông dùng dần được tới vài tháng.
3. Nấm kho thường hoặc kho cùng nước cốt dừa.
4. Nấm luộc chấm mắm (món này nên chú tâm hơn về nước mắm) để chấm ăn và ăn cùng cơm hoặc cuốn với rau xà lách và bún chấm mắm tỏi chua cay rất ngon.
5. Cháo thịt (gà, vịt) hoặc cháo hành, kết hợp cho nấm mối xào vào để dậy mùi cực ngon và ngọt nước, người bệnh dùng cháo hành nấm mối sẽ nhanh chóng hồi lại sức khỏe.
6. Nấm mối nhúng lẩu.
Nấm mối có mùi vị thanh ngọt đặc trưng, dễ ăn và dễ kết hợp cùng các món ăn khác không những giữ được mùi vị đặc trưng của nấm mà còn giúp cho hương vị được nâng tầm thêm hấp dẫn.
Hiện nay, trên thị trường đã trồng cấy được nấm mối đen. Tuy nhiên, nấm mối rừng với màu trắng đục đặc trưng vẫn được ưu chuộng hơn, với giá thành cả triệu đồng/1kg. Với những ai đã từng thưởng thức nấm mối rừng, chắc chắn sẽ không thể quên được hương vị thơm ngon, độc đáo ấy./.
Mộc Miên